Sớm ngăn chặn thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng vào học đường

Chia sẻ tại Hội thảo "Phòng chống tác hại của thuốc lá mới: Bằng chứng khoa học và kinh nghiệm tại Việt Nam và trên thế giới” tổ chức ngày 24/9 tại Trường Đại học Y tế công cộng, GS Hoàng Văn Minh, Hiệu trưởng Trường Đại học Y tế công cộng cho biết, trong giai đoạn tháng 10 - 12/2023, một nghiên cứu mẫu ngẫu nhiên do ông chủ trì được hỗ trợ bởi Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) và Tổ chức Y tế Cộng đồng toàn cầu Vital Strategies thực hiện trên 3.801 học sinh từ lớp 6 đến lớp 12 tại 11 tỉnh, thành phố ở Việt Nam.

Kết quả cho thấy 96,2% và 37,8% học sinh nhận thức được sự tồn tại của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Trong đó, 14% đã từng sử dụng thử thuốc lá điện tử và 7% hiện đang sử dụng trong 30 ngày qua. Tỷ lệ này đối với thuốc lá nung nóng là 1,8% đã từng sử dụng và 1,0% hiện đang sử dụng.

GS Hoàng Văn Minh, Hiệu trưởng Trường Đại học Y tế công cộng chia sẻ tại Hội thảo.

Mức độ sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng trong giới trẻ Việt Nam đang ở mức cao, đặc biệt khi so sánh với các chỉ số về sử dụng thuốc lá truyền thống. Qua nghiên cứu, có học sinh 11 tuổi đã sử dụng thuốc lá điện tử.

“Đây là xu hướng đáng lo ngại, vì nó có thể đảo ngược những nỗ lực kiểm soát việc sử dụng thuốc lá ở thanh thiếu niên đã được triển khai quyết liệt trong nhiều năm qua. Đặc biệt, việc các chỉ số cao ở cả nhóm người dùng thử và nhóm đang dùng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, thậm chí có thể dẫn đến sự gia tăng về tỷ lệ sử dụng thuốc lá truyền thống trong tương lai", GS Hoàng Văn Minh lo ngại. Ông cũng cho biết, việc nghiện chất nicotine dần hình thành trong quá trình sử dụng thuốc lá điện tử có thể dẫn đến sự "chuyển tiếp" sang các sản phẩm thuốc lá truyền thống. 

Không chỉ ở Việt Nam, tỷ lệ thanh thiếu niên sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới cũng gia tăng nhanh ở nhiều quốc gia trong 10 năm qua. Sự hấp dẫn của các thiết bị thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng với kiểu dáng thời thượng, hương vị đa dạng và những chiến dịch quảng cáo tinh vi đã khiến nhiều người, đặc biệt là thanh thiếu niên, lầm tưởng rằng những sản phẩm này an toàn hơn so với thuốc lá truyền thống.

“Các công ty thuốc lá đang sử dụng những chiến thuật quảng cáo tinh vi để thu hút giới trẻ, đặc biệt là thông qua mạng xã hội. Họ tạo ra những hình ảnh hấp dẫn, sử dụng người nổi tiếng để quảng bá sản phẩm và đưa ra những thông tin sai lệch về độ an toàn của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng”, PGS Becky Freeman, chuyên gia từ Trường Y tế công cộng, Đại học Sydney (Úc), chỉ rõ.

Theo PGS Becky Freeman, thuốc lá điện tử được sản xuất dưới các mẫu mã bắt mắt nhằm thu hút giới trẻ.

Đồng tình với quan điểm này, tại Hội thảo, bà Bungon Ritthiphakdee, Giám đốc Điều hành Trung tâm Quản trị và Kiểm soát thuốc lá toàn cầu (Thái Lan) nhận định, ngành công nghiệp thuốc lá đang tìm cách “lách” các quy định quản lý bằng việc giới thiệu các sản phẩm mới như thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, nhằm đối phó với các quy định ngày càng nghiêm ngặt đối với thuốc lá truyền thống.

“Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng cũng có nicotine gây nghiện, có khả năng tạo ra một thế hệ mới nghiện nicotine”, bà Bungon Ritthiphakdee cảnh báo.

GS Hoàng Văn Minh cho biết, kết quả từ khảo sát của ông và nhóm nghiên cứu cũng cho thấy, nhiều học sinh vẫn còn những hiểu lầm sai lệch về tác hại của các loại thuốc lá mới này, khi tin rằng chúng an toàn hoặc ít gây hại hơn so với thuốc lá truyền thống. Có tới 23,5% học sinh không nhận thức được những rủi ro tiềm ẩn của thuốc lá điện tử và con số này còn cao hơn đối với thuốc lá nung nóng (43,2%).

“Điều này đã dẫn đến việc nhiều học sinh sẵn sàng trải nghiệm và sử dụng các sản phẩm này mà không hề lường trước được những tác hại đi kèm”, GS Minh cho biết.

Theo Bộ Y tế, năm 2023, qua tổng hợp báo cáo của gần 700 cơ sở khám, chữa bệnh cho thấy, có 1.224 ca nhập viện do sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, với các triệu chứng khi nhập viện chủ yếu do dị ứng, ngộ độc, tổn thương phổi. Năm 2023, Bệnh viện Bạch Mai tiếp nhận hơn 130 trường hợp vào cấp cứu do ngộ độc thuốc lá điện tử, có ca rất nặng và nguy kịch, phần lớn là giới trẻ, học sinh, sinh viên.

Cộng đồng y tế toàn cầu cũng ghi nhận một số trường hợp tổn thương phổi do thuốc lá điện tử, hay còn gọi là EVALI. 

Chính vì các sản phẩm thuốc lá mới có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe, đặc biệt là đối với não bộ đang phát triển của trẻ vị thành niên, nên việc ngăn chặn thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng vào học đường là việc làm cấp thiết.

"Cần phải hành động ngay lập tức, xây dựng và thực thi các chính sách kiểm soát chặt chẽ đối với những sản phẩm này", GS Minh nhấn mạnh.

Theo Hiệu trưởng Trường Đại học Y tế công cộng, các chiến dịch sức khỏe cộng đồng đóng vai trò then chốt trong việc đối phó với tình trạng thiếu hiểu biết về tác hại của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng trong giới trẻ. Ngoài ra, các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng có thể tạo ra một làn sóng ủng hộ mạnh mẽ cho các chính sách kiểm soát thuốc lá, tránh tư tưởng cho rằng hút thuốc là "ngầu" hoặc "nam tính". 

Hiện trên thế giới có ít nhất 34 quốc gia và vùng lãnh thổ áp dụng chính sách cấm hoàn toàn các sản phẩm thuốc lá điện tử, 11 quốc gia cấm bán thuốc lá nung nóng. Điển hình như tại Singapore, từ tháng 2/2018, Chính phủ nước này đã hoàn toàn cấm việc mua bán, sử dụng và sở hữu các sản phẩm thuốc lá như thuốc lá điện tử, shisha và thuốc lá không khói.

“Chính phủ Singapore muốn bảo vệ thế hệ tương lai của mình và đó là lý do họ quyết định cấm hoàn toàn các sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng”, bà Ritthiphakdee chia sẻ.

Để bảo vệ thế hệ trẻ, GS Hoàng Văn Minh khuyến nghị, tại Việt Nam, cần cấm hoàn toàn nhập khẩu, mua bán, sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.